درس بیستم: سجده
درهررکعت از نماز بعد از رکوع باید دو سجده انجام دهیم یعنی پیشانی،کف دست، زانو و سرانگشت بزرگ پا را بر زمین بگذاریم. البته بر زمین گذاردن بعضی دیگر از اعضای بدن مثل ساعد و بقیه انگشتان پا نیز مانعی ندارد. اگر سهواً قبل از استقرار و آرامش بدن ذکر راشروع کردیم باید هنگامی که بدن آرام گرفت ذکر را دوباره بگوییم. همچنین میتوانیم اعضایی غیر از پیشانی را از زمین برداریم؛ البته درآن لحظات نباید ذکر بگوییم.
بعد از سجده اول کاملاً مینشینیم، سپس سجده دوم را به جا می آوریم. بعد از اینکه از سجده دوم برخواستیم و بدنمان آرام گرفت، نماز را ادامه میدهیم. اگر بر اثر عجله و شدت برخورد پیشانی بیاختیار از مهر جدا شود، بنابر فتوای بعضی از مراجع نباید دوباره سر را بر مهر بگذاریم؛ بلکه همان را یک سجده حساب میکنیم. چه ذکرگفته باشیم وچه نگفته باشیم. ولی درصورتی که پیشانی بی اختیار دوباره به مهر برخورد کند این دو برخورد را یک سجده حساب میکنیم.در آخر اینکه اگر به خاطر خیس بودن یا عرق کردن پیشانی، مهر به آن بچسبد بنابر فتوای اکثر مراجع باید مهر را جدا کرده و بعد به سجده برویم.
چیزهایی که میتوان بر روی آن سجده کرد:
سجده برخاک، سنگ و همه چیزهایی که از زمین حساب میشوند (به غیر ازچیزهای معدنی مثل طلا و فیروزه) و نیز همه چیزهایی که از زمین میرویند (به شرطی که خوراک یا پوشاک انسان نباشند) جایز است. البته بهترین چیز برای سجده، تربت سیدالشهدا علیه السلام است. همچنین سجده برآهک،کچ، سفال، آجر، سیمان، موزاییک و نیزکاغذ بنابر فتوای بعضی ازمراجع صحیح است.
هنگامی که ذکرواجب سجده را میگوییم باید بدنمان آرام باشد. بنابراین اگر بر روی تشک یا مانند آن سجده کردیم باید ذکر را بعد از آرام گرفتن سر و بدن شروع نماییم. باید بین پیشانی و محل سجده چیزی فاصله نباشد. بنابراین اگر مهر به قدری کثیف شده که پیشانی به خود مهر نمیرسد، نمیتوانیم برآن سجده کنیم. ولی اگر فقط رنگ مهر عوض شده، اشکالی ندارد.
اگر در بین نماز مهرگم شود، سجده برپشت دست یا انگشت شصت جایز نیست و باید برچیزی که سجده بر آن صحیح است، سجده کنیم؛ حتی اگر لازم شد طوری که از قبله منحرف نشویم چند قدم به اطراف برویم تا مهر پیدا کنیم و الا در صورتی که وقت نماز وسعت دارد باید نماز را رها کنیم و بعد از پیدا کردن چیزی که سجده بر آن صحیح است، دوباره نماز بخوانیم.
کسی که نمیتواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری که میتواند خم شود و مهر را بر جای بلندی بگذارد و بر آن سجده کند. بقیه اعضای سجده نیز باید به طورمعمول و در حد امکان برزمین گذاشته شوند و اگر اصلاً امکان خم شدن وجود ندارد، با سر اشاره کرده، مهر را در صورت امکان بر پیشانی میگذارد.
چهار سوره قرآن آیه سجده وجوددارد: آیه 15سوره سجده، آیه 37سوره فصلت، آیه 62سوره نجم و آیه 19سوره علق و هنگام خواندن یا شنیدن آنها واجب است سجده کنیم. به فتوای برخی از مراجع تقلید صدای غیر مستقیم مانند نوار هم حکم تلاوت مستقیم را دارد و با شنیدن آن سجده واجب میشود. درضمن رعایت واجبات سجده نمازمثل ذکرگفتن در این سجده لازم نیست و فقط واجب است که مانند حالت سجده سر را بر روی چیزی که سجده بر آن صحیح است قراردهیم.