طرح درس «احکام خون» دبیرستان
جزوهی مربی و دانشآموز
| إِنَّما حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزیرِ خداوند تنها مردار و خون و گوشت خوک و آنچه را با نام غیر خدا سر بریدهاند، بر شما تحریم کرده است. (آیه ی شریفه ی 173 سورهی بقره و آیه ی شریفه ی 115 سوره نحل) |
خون – دم – ثار – Blood
تعریف خون: مایعی است درون بدن ، که کار اصلی آن رساندن اکسیژن و مواد تغذیه کننده (مانند گلوکز) به سلول های بدن و کمک به دفع مواد زائد (مانند دی اکسید کربن و اسید لاکتیک) از بافتهای بدن به خارج و نیز دفاع در برابر بیماریها می باشد.
خون حدود 7 تا 8 درصد وزن بدن را تشکیل می دهد و در انسان بالغ حدود 5 لیتر خون است. در هر 1 cc (سی سی) خون حدوداً 5 میلیون گویچهی قرمز (گلبولهای قرمز) است.
در زبان عربی به خونِ قرمز و درونِ بدن « دم » گفته می شود.
« ثار » به معنای « خون بها » گفته میشود که گاهی هم خون ترجمه می شود.
خون در داخل بدن حرکت میکند و در خارج بدن به شکل لخته خون (Blood Clot) در می آید. رنگ قرمز خون عمدتاً به خاطر گویچه های قرمز می باشد.
هموگلوبین موجود در گویچههای قرمز دارای عنصر آهن است که در حالت احیاء میباشد و می تواند با اکسیژن و دی اکسید کربن ترکیب شود و انسان تنفس (دم و بازدم) داشته باشد. گلبولهایی که ضخامت آنها سانتیمتر است. گردش خون توسطّ 10 میلیارد مویرگ انجام میشود.
خون دارای ترکیبات بسیار زیاد دیگری نظیر گویچه و پلاکت و … می باشد. در هر قطره از خون حدود 400 هزار گلبول سفید وجود دارد.
از خون بند نافِ بچّه می توان جهت سلولهای بنیادی استفاده گردد.
احکام خون
مسألهی 93- خون انسان و هر حیوانی که خون جهنده دارد(مانند گوسفند و گاو …) نجس است پس خون حیواناتی مانند ماهی و پشه پاک میباشند.
مسألهی 94- خون حیوان حلال گوشت که به دستور شرعی ذبح شود و به مقدار معمول بیرون بیاید نجس است ولی آنمقدار که در بدنش میماند پاک است.
مسألهی 95- از خون درون بعضی تخممرغها (نطفهدار) باید اجتناب کرد.
مسألهی 101- خونی که از دهان مثلاً از لای دندانها میآید اگر به واسطهی مخلوط شدن با آب دهان از بین برود اجتناب از آب دهان لازم نیست و اگر از بین نرود و آب از دهان بیرون بیاید اجتناب از آن لازم است.
- دندان پر شده (یا روکش دار) که جزء بدن نیست با هر مقدار خونِ داخلِ دهان نجس می شود و یا غذای داخل دهان ، به واسطهی خونِ کم هم نجس میشود.
مسألهی 104- اگر موقع جوشیدن غذا قطرهای خون در آن بیفتد تمام غذا و ظرف نجس است. و جوشیدن و حرارت و آتش پاک کننده نیست.
مسألهی 105- زردآبهای که در حال بهبودی زخم کنار آن ایجاد میشود اگر معلوم نباشد که با خون مخلوط است، پاک میباشد.
- انتقال خون بین مسلمان و غیر مسلمان جایز است.
- خوردن هر مقدار خون و هر نوع نجاست حرام است.
خون در نماز:
از شرایط بدن و لباس نمازگزار طهارت است. نماز در بدن و لباس خون آلود صحیح نیست ولی خون کمتر از یک درهم مَعفُّوْ (عفو شده) میباشد و فقط نماز با آن صحیح است و به محض رسیدن آب یا عرق بدن به آن دیگر با آن هم نمی شود نماز خواند.
طهارت از خون :
ابتدا با آب سرد یا پارچه یا دستمال کاغذی عین نجاست را برطرف می کنیم و سپس با آبِ قلیلِ پاک سه مرتبه (کُر یک مرتبه) آن را آب میکشیم تا رنگ، بو یا مزهی آن از بین برود. توجّه شود در پاک کردن لباس یا بدن لزومی به تَفَحُّص زیاد نیست و حالت عادی کافی است یعنی ممکن است با ذرّهبین یا میکروسکوپ ذرّاتی از خون در بدن یا لباس باشد ولی آنها دیگر لزومی به پاک کردن ندارد وسواس که نداریم!
| طهارت با تمیزی و عاری از میکروب بودن (استریل بودن) فرق میکند. |
مثال: دستور پزشک را بدون سوال استفاده می کنیم.
- خون زیر ناخن حکم خاص دارد. (نظرِ مرجعِ خود را جویا شوید.)
- در زخم های روباز و خون دار جبیره و تیمم انجام میشود.
علّت بعضی از احکام خون
چرا خون نجس و خوردن آن حرام است؟
پاسخ: واقعیت آن است که علّت برخی از احکام دقیقاً معلوم نیست اگر چه در پیشگاه خداوند حکیم مصلحت و حکمتی دارد که ما از آنها خبر نداریم و به همین خاطر باید تَعَبُداً آن ها را پذیرفت. امّا در برخی از روایات به علّت بعضی از احکام اشاره شده است. نجاست و حرمت خون از این امر مستثنا نبوده و نجاست و حرمت مبتنی بر مفاسد و پیامدهای منفی است که در خوردن خون وجود دارد. به نظر میرسد بین نجاست خون و حرمت خوردن آن رابطه وجود دارد. یعنی به دلیل زیانهایی که در خوردن وجود داشته، اسلام به نجاست آن حکم کرده است تا از خوردن آن پرهیز شود.
یکی از نویسندگان در ذیل تفسیر آیهی 173 سورهی بقره می نویسد: دومین چیزی که در آیه تحریم شده “خون” است. خونخواری هم زیان جسمی دارد و هم اثر سوء اخلاقی، چرا که خون از یک سو مادّهی کاملاً آماده ای است برای پرورش انواع میکروب ها. تمام میکروب هایی که وارد بدن انسان می شوند، به خون حمله میکنند. و آن را مرکز فعّالیّت خویش قرار می دهند، به همین دلیل گلبولهای سفید که پاسداران و سربازان کشور تن انسانند. مخصوصاً هنگامی که خون از جریان می افتد و به اصطلاح میمیرد، گلبولهای سفید از بین میرود، به همین دلیل میکروبها که میدان را خالی از حریف میبینند، به سرعت زاد و ولد کرده و گسترش مییابند، بنابراین اگر گفته شود خون به هنگامی که از جریان میافتد، آلودهترین اجزای بدن انسان و حیوان است گزاف گفته نشده (خونی که دررگها جریان نداشته باشد، خون مرده محسوب میشود و همینطور خونی که از حلق به هنگام خوردن پایین میرود، خون مرده است). از سوی دیگر امروزه در علم غذاشناسی ثابت شده که غذاها از طریق تاثیر در غدّهها و ایجاد هورمونها در روحیات و اخلاق انسان اثر میگذراند. از قدیم نیز تاثیر خونخواری و قساوت و سنگدلی به اثبات رسیده است…. در حدیثی میخوانیم: “آنها که خون می خورند، آن چنان سنگدل میشوند که حتّی ممکن است دست به قتل پدر و مادر و فرزند خود بزنند”
به خاطر زیان های اخلاقی، روانی و جسمی خون بوده است که اسلام هم به نجاست آن حکم نموده و هم به تحریم آن:
« إِنَّما حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزیرِ … »
(آیهی 173 سورهی بقره و آیهی 115 سورهی نحل)
«خداوند تنها مردار و خون و گوشت خوک و آنچه را با نام غیر خداسر بریدهاند، بر شما تحریم کرده است.»
در اسلام از خوردن خون ، نهی و به نجاست آن حکم شده است، امّا استفاده های معقول مانند تزریق خون برای نجات جان مجروحان و بیماران و مانند آن، اشکال ندارد، حتّی دلیلی بر تحریم خرید و فروش خون برای این موارد در دست نیست، چرا که استفادههای عقلایی و مشروع مورد نیاز عمومی است. و این بدان جهت است که آثار منفی خون در نجاست و حرمت خوردن نقش دارند.
آیا میدانید:
مغولان تا زمان چنگیز به صورت قبایلی وحشی و پراکنده زندگی میکردند که کارشان غارت و کشتار دیگران بوده‌است که باعث وحشت و زحمت همسایگان‌شان بودند.
چنگیز خان در اواخر سده ششم خورشیدی (اوایل سدهی هفتم قمری) قبایل مغول را یکپارچه کرد و با نیروی آنان و برخی از اقوام ترک، نیروی جنگی سهمگینی ایجاد کرد که بیشتر آسیا و شرق اروپا را به تصرف خود درآورد. یورش مغولان، بدترین فاجعهی تاریخ بشر محسوب میشود که باعث کشتار میلیون‌ها تَن و توقّف تمّدن اسلامی شد.
جانشینان چنگیز تا بیش از یک سده بر مناطق پهناوری از آسیا و باختر اروپا (ازجمله روسیه)حکمرانی میکردند، ولی کم‌کم از قدرت آنان کاسته شد و مقهور ملل زیرفرمان خود شدند. حکومت مغولان در ایران با عنوان ایلخانان بیش از یک قرن حکومت کردند و تأثیراتی عمیق بر این کشور برجای نهادند.
مغولان جنگجویانی قهّار به روی اسب‌هایی کوچک، ولی پر طاقت بودند و با حمله بسیار سریع و باهول و هراس دشمن را نابود میکردند. جنگجویانشان لباس‌هایی از ابریشم می‌پوشیدند، که در اثر تیر خوردن، جلوی خون ریزی و چرکین شدن زخم را می‌گرفت.
انواع تیرهای مغولان:
تیر سفیرزن ، برای باخبر کردن نیروهای خودی از موضوعی یاکمک خواستن،
تیر آتشزن ، برای از بین بردن وآتش زدن تجهیزات، نیروهاو ساختمان و قلعه‌های دشمن،
تیر ضدزره ، برای نفوذ در زره نیروهای زره دار دشمن.
گفته میشود هر جنگجوی مغول در سپاه چنگیزخان 18 اسب همرا داشته است و هنگامی که مجبور بوده است تا مسافت بسیار طولانیای را طی کند، هر بار رگ اسبی را باز میکرده و از خون آن تغذیه میکرده است (خونخواری) که این کار او را هم سیر میکرده است و هم رحم و شفقت را در او از بین میبرده است.
یادآوری چند نکته :
الف) مکیدن ناخود آگاه زخم دست که خون افتاده ، هم کار حرام انجام شده است و هم نوعی خوی درّندگی ایجاد میکند.
ب) از نظر پزشکی اثبات شده است حیواناتی که با ذبح شرعی آماده میشوند خون بسیار کمتری در آن هست و با خوردن این خونهای کم دچار بیماری نمیشویم.
ج) اسلام به ما دستور داده است که از حیوانات گیاهخوار ( که به روش شرعی ذبح شده است.) تغذیه کنیم نکته این است که حیوانات نجاستخوار حرام میباشند.
توجّه: خداوند حکیم است!
ما از مصالح و مفاسدِ واقعیِ احکام آگاهی نداریم. امّا این امور به سعادتِ انسان (دنیوی و اخروی) بر میگردد و دلیل اصلی در انجام احکام ، تسلیم بودن ما در برابر فرامین الهی می باشد.